واترجت‌ها: انقلابی در بهداشت بین‌دندانی

حفظ سلامت دهان و دندان فراتر از مسواک زدن و استفاده از نخ دندان سنتی رفته‌است. واترجت‌ها، که به ایرفلاسر (Air Flosser) یا واتر فلاسر (Water Flosser) نیز معروف هستند، به عنوان یک دستگاه مکمل و در برخی موارد جایگزین، توجه متخصصان بهداشت دندان و عموم مردم را به خود جلب کرده‌اند. این دستگاه‌ها با استفاده از یک جریان کنترل شده و پرفشار آب، ذرات غذا و پلاک باکتریایی را از بین دندان‌ها و زیر خط لثه خارج می‌کنند. این مقاله به بررسی جامع تاریخچه، انواع، مکانیسم عمل، فواید اثبات شده، محدودیت‌ها، دستورالعمل استفاده صحیح و جایگاه این دستگاه‌ها در مقایسه با روش های سنتی می‌پردازد.

گذر از نخ دندان سنتی

برای دهه‌ها، دندانپزشکان تنها یک توصیه ثابت برای تمیز کردن فضاهای بین‌دندانی (Interdental Spaces) داشتند: استفاده از نخ‌دندان. اگرچه نخ دندان در صورت استفاده صحیح بسیار موثر است، اما معایبی دارد؛ از جمله دشواری در استفاده برای برخی افراد (مانند افراد با دندان های به هم فشرده، بریج های دندانی یا ارتودنسی)، امکان آسیب به لثه در صورت استفاده نادرست، و زمان بر بودن. این چالش ها نیاز به یک راهکار جایگزین یا مکمل را ایجاد کرد که منجر به تولد واترجت های دهانی شد.

تاریخچه و تکامل

ایده استفاده از جریان آب برای تمیز کردن دندان ها به دهه 1960 بازمی گردد. یک دندانپزشک آمریکایی به نام دکتر جرالد مایر (Dr. Gerald Moyer) و یک مهندس به نام جان ماتینگلی (John Mattingly) اولین دستگاه واترجت قابل استفاده در خانه را با نام Water Pik اختراع کردند. این دستگاه اولیه بزرگ و کم فشار بود، اما مفهوم آن انقلابی محسوب می‌شد. طی دهه های بعد، این فناوری به طور پیوسته بهبود یافت: کوچکتر، بی سیم، با فشار قابل تنظیم و مجهز به نوک‌های (Tips) مختلف برای رفع نیازهای خاص شد.

واترجت چگونه کار می کند؟ مکانیسم عمل

مکانیسم عمل واترجت ها بر پایه دو اصل فیزیکی استوار است:

1. فشار مکانیکی: جریان پیوسته و متمرکز آب به طور فیزیکی ذرات غذا، باقیمانده های غذایی و پلاک نرم (Biofilm) را از سطوح دندانی، فضاهای بین دندانی و شیار لثه (Sulcus) می‌شوید.

2. حباب سازی و تپش (Pulsation): مدل های پیشرفته تر نه تنها جریان ثابت، بلکه جریان پالسی (ضربه ای) ایجاد می‌کنند. این پالس ها نه تنها قدرت پاک کنندگی را افزایش می دهند، بلکه با ایجاد امواج فشار هیدرودینامیکی، باکتری ها را از عمق شیار لثه که مسواک و نخ دندان به راحتی به آن دسترسی ندارند، خارج می‌کنند. این عمل ماساژ ملایمی نیز بر روی لثه ها وارد کرده و باعث بهبود گردش خون و سلامت بافت لثه می‌شود.

انواع واترجت ها

واترجت ها عمدتاً در دو دسته اصلی قرار می‌گیرند:

1. مدل های کانترتاپ (Countertop): این مدل ها دارای یک مخزن آب بزرگ هستند که معمولاً روی پیشخوان سینک آشپزخانه قرار می‌گیرد. قدرت و فشار بیشتری دارند و برای استفاده در خانه و توسط تمام اعضای خانواده (با نوک های شخصی) ایده آل هستند.

2. مدل های قابل حمل (Cordless): این مدل ها کوچک، جمع و جور و معمولاً قابل شارژ هستند. مخزن آب آنها کوچکتر است اما برای مسافرت یا استفاده در دفتر کار بسیار مناسب‌اند. قدرت آنها معمولاً از مدل های کانترتاپ کمتر است، اما پیشرفت های اخیر این شکاف را کاهش داده است.

فواید و مزایای اثبات شده علمی

تحقیقات گسترده ای تاثیرات استفاده از واترجت را تایید کرده‌اند. انجمن دندانپزشکی آمریکا (ADA) Seal of Acceptance را برای کمک به حفظ سلامت لثه و حذف پلاک به بسیاری از مدل های واترجت اعطا کرده‌است.

• حذف موثر پلاک و بهبود سلامت لثه: مطالعات متعدد نشان داده اند که استفاده منظم از واترجت به طور قابل توجهی باعث کاهش خونریزی لثه و التهاب ناشی از ژنژیویت (التهاب لثه) می‌شود. یک مطالعه معتبر نشان داد که استفاده از واترجت در کنار مسواک زدن، تا 74.4٪ بیشتر از مسواک زدن به تنهایی در کاهش التهاب لثه موثر است و تا 93٪ بیشتر از مسواک و نخ دندان سنتی، جریان خون در لثه را بهبود می‌بخشد.

• ایده آل برای دندان های implants، بریج و ارتودنسی: تمیز کردن اطراب بریج های ثابت، ایمپلنت‌ها و سیم‌های ارتودنسی با نخ دندان سنتی بسیار دشوار و گاهی غیرممکن است. واترجت با فشار آب خود می تواند به راحتی زیر این ساختارها نفوذ کرده و از تجمع پلاک و ایجاد مشکلات بعدی جلوگیری کند.

• کاربرد برای بیماری پریودنتال: برای بیمارانی که از بیماری های پیشرفته لثه (پریودنتیت) رنج می‌برند و دارای پاکت های پریودنتال (فضای عمیق بین لثه و دندان) هستند، واترجت می‌تواند ابزاری حیاتی برای شستشو و تمیز کردن این پاکت های غیرقابل دسترس باشد.

• کاهش خونریزی لثه: بسیاری از کاربران گزارش می‌دهند که پس از استفاده منظم از واترجت، خونریزی لثه های آنها به طور چشمگیری کاهش یافته یا به طور کامل متوقف شده است.

• ماساژ لثه و بهبود گردش خون: جریان پالسی آب علاوه بر تمیز کردن، به عنوان یک ماساژور لثه عمل کرده و بافت آن را تقویت می‌کند.

• ایمن تر برای لثه ها: بر خلاف نخ دندان که در صورت استفاده با نیروی زیاد یا تکنیک نادرست می‌تواند به لثه ها بریده و آسیب برساند، واترجت در تنظیمات فشار مناسب، بسیار ملایم تر است.

• ترغیب به رعایت بهداشت: برای بسیاری از افراد، به خصوص کودکان و نوجوانان، استفاده از واترجت جذاب‌تر و لذت‌بخش‌تر از نخ دندان کشیدن است. این امر می تواند باعث افزایش تداوم و عادت به تمیز کردن بین دندانی شود.

​​​​​​​

معایب و محدودیت ها

با وجود تمام مزایا، واترجت ها معایبی نیز دارند:

• هزینه اولیه: خرید یک واترجت با کیفیت به مراتب گرانتر از خرید نخ دندان است.

• نیاز به فضای ذخیره سازی و برق: مدل های کانترتاپ به پریز برق و فضای روی کانتر نیاز دارند.

• میزان پاک کنندگی مکانیکی: برخی از دندانپزشکان معتقدند که واترجت نمی تواند پلاک سخت شده (جرم) یا پلاک چسبنده را به اندازه نخ دندان که آن را به صورت مکانیکی می‌ساید، از بین ببرد. به عبارت دیگر، واترجت بیشتر "شستشو" می‌دهد تا "ساییدن".

• به هم ریختگی: در ابتدای استفاده، کاربران ممکن است کنترل کافی روی جهت جریان آب نداشته باشند و آب به اطراف پاشیده شود.

• عدم جایگزینی کامل: اکثر متخصصان تاکید می کنند که واترجت باید به عنوان یک مکمل برای مسواک زدن در نظر گرفته شود، نه لزوماً یک جایگزین کامل برای نخ دندان. در برخی موارد خاص، ممکن است دندانپزشک استفاده از هر دو روش را توصیه کند.

​​​​​​​

نحوه استفاده صحیح از واترجت

برای بهره مندی حداکثری و جلوگیری از آسیب، باید از این دستگاه به درستی استفاده کرد:

1. مخزن را با آب ولرم پر کنید. از آب داغ استفاده نکنید.

2. نوک مناسب را انتخاب و روی دسته نصب کنید.

3. فشار آب را روی کمترین حد تنظیم کنید (مخصوصاً برای تازه کارها و افراد با لثه های حساس).

4. دهان را کمی بسته نگه دارید و نوک دستگاه را در دهان قرار دهید تا آب از گوشه‌های لب خارج شود و به اطراف پاشیده نشود.

5. دستگاه را روشن کنید.

6. نوک دستگاه را با زاویه 90 درجه نسبت به خط لثه بگیرید و به آرامی از یک دندان به دندان دیگر حرکت دهید، بر روی هر دندان برای چند ثانیه توقف کنید.

7. همه سطوح دندان (داخلی، خارجی و جونده) و به ویژه خط لثه را به دقت تمیز کنید.

8. پس از اتمام، مخزن و نوک دستگاه را شسته و بگذارید تا در هوای آزاد خشک شود.

​​​​​​​

واترجت در مقابل نخ دندان سنتی: کدام بهتر است؟

این سوال یک جواب قطعی و جهانی ندارد. پاسخ به عوامل مختلفی بستگی دارد:

• نیازهای فردی: برای فردی با دندان های طبیعی و فضاهای باز بین‌دندانی، نخ دندان سنتی که به درستی استفاده شود ممکن است کافی باشد. اما برای افراد با بریج، ارتودنسی، ایمپلنت یا دندان های به هم فشرده، واترجت برتری واضحی دارد.

• تکنیک استفاده: یک واترجت با تکنیک ضعیف، از یک نخ دندان با تکنیک خوب موثرتر نیست.

• ترجیح شخصی: اگر فردی به دلیل دشواری استفاده از نخ دندان، آن را به طور کلی کنار بگذارد، واترجت گزینه بسیار بهتری است، زیرا احتمال استفاده منظم از آن بیشتر است.

جمع بندی این بحث: انجمن دندانپزشکی آمریکا بیان می کند که مهمترین مسئله، تمیز کردن روزانه بین دندان‌ها است، صرف نظر از روش آن. اگر واترجت شما را به انجام این کار ترغیب می کند، پس برای شما ابزار بهتری است.

​​​​​​​

نتیجه گیری

واترجت‌های دهانی یک پیشرفت قابل توجه در حوزه مراقبت‌های بهداشت دهان و دندان شخصی هستند. آنها با ارائه یک روش موثر، لذت بخش و کاربرپسند برای تمیز کردن فضاهای بین دندانی، توانسته‌اند نقش مهمی در پیشگیری از بیماری های لثه و بهبود سلامت کلی دهان ایفا کنند. اگرچه ممکن است به طور مطلق جایگزین نخ دندان برای همه افراد نشوند، اما بدون شک یک ابزار فوق العاده قدرتمند در arsenal بهداشت شخصی هستند. مشورت با دندانپزشک برای انتخاب بهترین روش تمیز کردن بین دندانی با توجه به شرایط خاص هر فرد، همیشه بهترین راهکار است. سرمایه گذاری روی یک واترجت می تواند یک گام بلند به سوی داشتن لبخندی سالم تر و زیباتر باشد.

منابع و مراجع

1. American Dental Association (ADA). (2023). Water Flossers. ADA.org.

2. Goyal, C. R., Lyle, D. M., Qaqish, J. G., & Schuller, R. (2013). Evaluation of the plaque removal efficacy of a water flosser compared to string floss in adults after a single use. Journal of Clinical Dentistry, 24(2), 37-42.

3. Barnes, C. M., et al. (2005). Comparison of irrigation to floss as an adjunct to tooth brushing: effect on bleeding, gingivitis, and supragingival plaque. Journal of Clinical Dentistry, 16(3), 71-77.

4. Lyle, D. M. (2016). Use of a water flosser for interdental cleaning. Compendium of Continuing Education in Dentistry, 37(3), 152-157.

5. Gorur, A., Lyle, D. M., Schaudinn, C., & Costerton, J. W. (2009). Biofilm removal with a dental water jet. Compendium of Continuing Education in Dentistry, 30(Spec No 1), 1-6.

6. Rosema, N. A., Hennequin-Hoenderdos, N. L., Berchier, C. E., Slot, D. E., Lyle, D. M., & Van der Weijden, G. A. (2011). The effect of different interdental cleaning devices on gingival bleeding. Journal of Periodontology, 82(12), 1741-1749.

7. Sharma, N. C., Lyle, D. M., Qaqish, J. G., & Galustians, J. (2008). Effect of a dental water jet with orthodontic tip on plaque and bleeding in adolescent patients with fixed orthodontic appliances. America Journal of Orthodontics and Dentofacial Orthopedics, 133(4), 565-571